Συνέπειες της παράβασης καθήκοντος

Αποκλεισμός από διοικητικά συμβούλια

Ο διοικητικός σύμβουλος μπορεί να αντιμετωπίσει ποινική δίωξη, επιβολή διοικητικού προστίμου και αστικές διαδικασίες. Οι εμπειρογνώμονες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα εταιρικού δικαίου έχουν διαπιστώσει τις αδυναμίες των ποινικών κυρώσεων και των διοικητικών προστίμων και προτιμούν ως εναλλακτική κύρωση τον αποκλεισμό των παραβατών από διοικητικά συμβούλια εταιρειών, που είναι ευκολότερη στην εφαρμογή της, πιο αποτρεπτική και τα αποτελέσματα της διαρκούν περισσότερο. Στην Κύπρο το δικαστήριο με βάση το άρθρο 180 του περί Εταιρειών Νόμου έχει εξουσία να εκδώσει διάταγμα που να απαγορεύει σε δόλια πρόσωπα να είναι διοικητικοί σύμβουλοι και γενικά να διαχειρίζονται εταιρείες. Η ακαταλληλότητα καθορίζεται από το αντικειμενικό επίπεδο που αναμένεται από πρόσωπα κατάλληλα να είναι διοικητικοί σύμβουλοι εταιρειών.

Οι διοικητικοί σύμβουλοι πρέπει να τηρούνται ενήμεροι για τις υποθέσεις της εταιρείας και να συνεργάζονται με τους άλλους διοικητικούς συμβούλους για να επιβλέπουν τις υποθέσεις που προκύπτουν. Τα καθήκοντα των διοικητικών συμβούλων σύμφωνα με το πρωτόδικο δικαστήριο είναι τα εξής:

• Οι διοικητικοί σύμβουλοι έχουν, τόσο συλλογικά όσο και ατομικά, συνεχές καθήκον να αποκτούν και να διατηρούν επαρκή γνώση και αντίληψη της επιχείρησης της εταιρείας για να μπορούν να εκπληρώνουν ορθά τα καθήκοντα τους ως διοικητικοί σύμβουλοι.
• Οι διοικητικοί σύμβουλοι δικαιούνται (τηρούμενων των άρθρων του καταστατικού της εταιρείας) να αναθέσουν συγκεκριμένες λειτουργίες στους υφιστάμενους τους στην αλυσίδα της διεύθυνσης, και να εμπιστευτούν την ικανότητα και ακεραιότητα τους σε λογική έκταση, η ύπαρξη της εξουσίας ανάθεσης δεν απαλλάσσει ένα διοικητικό σύμβουλο από το καθήκον του να επιβλέπει την εκτέλεση των ανατιθέμενων λειτουργιών.
• Δεν μπορεί να διατυπωθεί κανόνας γενικής εφαρμογής όσον αφορά το καθήκον που αναφέρεται πιο πάνω. Η έκταση του καθήκοντος, και το ερώτημα κατά πόσο έχει εκπληρωθεί, πρέπει να εξαρτάται από τα γεγονότα κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης περιλαμβανομένου και του ρόλου του διοικητικού συμβούλου στη διεύθυνση της εταιρείας.

Θεραπείες για παράβαση καθήκοντος

Όταν το δικαστήριο εκδίδει αγωγή υπέρ του ενάγοντος και εναντίον των εναγόμενων διοικητικών συμβούλων μπορεί να επιλέξει τις ακόλουθες θεραπείες.

• Διάταγμα ή δήλωση

Χρησιμοποιούνται κυρίως όταν επαπειλείται η παράβαση αλλά δεν έχει επέλθει ακόμη. Αν μπορούν να ληφθούν μέτρα έγκαιρα, προσφέρουν αποτελεσματική θεραπεία. Το διάταγμα μπορεί επίσης να είναι κατάλληλη θεραπεία όταν έχει ήδη επέλθει η παράβαση αλλά είναι δυνατόν να συνεχίζεται ή αν μπορούν να αποφευχθούν ορισμένες από τις συνέπειες της.

• Απόδοση λογαριασμών

Η απόδοση λογαριασμών(account) είναι θεραπεία που δίνεται δυνάμει του δικαίου της επιεικείας σε σχέση με οποιοδήποτε προσωπικό όφελος ή κέρδος που προσπορίστηκε παράνομα ο εναγόμενος διοικητικός σύμβουλος. Αν δοθεί τέτοια θεραπεία, τότε αυτή συνοδεύεται και από διάταγμα για να αποδοθεί το όφελος ή κέρδος στον ενάγοντα.

• Ακύρωση της σύμβασης με την εταιρεία

Μια συμφωνία με την εταιρεία που παραβιάζει τους κανόνες σε σχέση με συμβάσεις στις οποίες έχουν συμφέρον διοικητικοί σύμβουλοι μπορεί να ακυρωθεί νοουμένου ότι η εταιρεία δεν πρόβηκε σε οποιαδήποτε ενέργεια που να άφηνε να νοηθεί ότι είχε πρόθεση να επικυρώσει τη συμφωνία.

• Ανάκτηση της περιουσίας

Όταν ο διοικητικός σύμβουλος οικειοποιείται παράνομα περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας μια από τις ενδεδειγμένες θεραπείες είναι και η ανάκτηση των περιουσιακών στοιχείων, δηλαδή να διαταχθεί ο αδικοπραγών διοικητικός σύμβουλος να τα επαναφέρει στην εταιρεία.

• Αποζημιώσεις

Ορισμένες νομοθετικές διατάξεις επιβάλλουν καθήκοντα και υποχρεώσεις και ταυτόχρονα προβλέπουν και καταβολή αποζημιώσεων για οποιαδήποτε παράβαση τους. Στις περιπτώσεις που το νομοθέτημα δεν κάνει ρητή αναφορά για αστική ευθύνη, το δικαστήριο θα πρέπει να αποφασίσει κατά πόσο η συγκεκριμένη διάταξη μπορεί να ερμηνευτεί ότι παρέχει δικαίωμα για πολιτική αγωγή.

Σε άλλες περιπτώσεις το νομοθέτημα μπορεί να μην επιτρέπει την έγερση πολιτικής αγωγής για παράβαση των διατάξεων του. Όμως τέτοια απαγόρευση δεν εμποδίζει κάποιο να κινήσει αγωγή για το αστικό αδίκημα της αμέλειας και να χρησιμοποιήσει την παράβαση των διατάξεων ως μαρτυρία που αποδεικνύει την επίδειξη αμέλειας εκ μέρους του εναγόμενου.

Ακόμη πιο ισχυρή είναι η θέση του ενάγοντος αν έχει επιβληθεί διοικητικό πρόστιμο από την αρμόδια αρχή. Η επιβολή τέτοιου προστίμου είναι πιθανόν να στοιχειοθετεί επίδειξη αμέλειας εκ μέρους των αξιωματούχων της εταιρείας και να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους.

Οι αποζημιώσεις (damage) είναι η ενδεδειγμένη θεραπεία για διάρρηξη του καθήκοντος στο κοινό δίκαιο και η αποκατάσταση (compensation) αντίστοιχη θεραπεία στο δίκαιο της επιείκειας. Οι δύο θεραπείες έχουν στην πορεία του χρόνου χάσει την αυτονομία τους και δεν είναι πλέον ευδιάκριτες, αλλά αποδίδονται στη βάση της επαναφοράς (restitution) της ζημιάς που έχει επισυμβεί ως αποτέλεσμα της παραβίασης του καθήκοντος πίστης.

Όταν διαπράττεται ένα αστικό αδίκημα, το πρόσωπο που υφίσταται βλάβη ή ζημιά δικαιούται να αναζητήσει αποζημιώσεις από τον αδικοπραγούντα (άρθρο 3 του περί Αστικού Αδικημάτων Νόμου). Το δικαστήριο επιδικάζει αποζημιώσεις που αποσκοπούν στο να θέσουν το ζημιωθέν μέρος πίσω στη θέση που ήταν πριν να; Διαπραχθεί το αστικό αδίκημα.

Σε περίπτωση παράβαση της σύμβασης, ο ζημιωθείς συμβαλλόμενος έχει δικαίωμα αποζημίωσης από τον υπαίτιο αντισυμβαλλόμενο (άρθρο 73 του περί Συμβάσεων Νόμου). Το δικαστήριο επιδικάζει αποζημιώσεις που αποσκοπούν στο να θέσουν το ζημιωθέν μέρος στην ίδια θέση που ήταν αν το υπαίτιο μέρος έχει εκτελέσει τις συμβατικές του υποχρεώσεις, κατά την έκταση που αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την πληρωμή χρημάτων.

Κατά την επιμέτρηση των αποζημιώσεων υπερισχύει η αρχή ότι οι αποζημιώσεις πρέπει να είναι λογικές. Όμως το δικαστήριο έχει εξουσία να επιδικάσει και τιμωρητικές αποζημιώσεις, δηλαδή αποζημιώσεις που συνδέονται αποκλειστικά με την άσχημη διαγωγή των εναγόμενων και που λαμβάνουν μορφή τιμωρίας τους.

Ανεξάρτητα από τη φύση των διαδικασιών εναντίον του διοικητικού συμβούλου και της έκβασης τους, κατά πάσα πιθανότητα θα χρειαστεί δικηγόρο για να τον εκπροσωπήσει και να τον υπερασπιστεί. Το κόστος των δικηγορικών εξόδων έχει αυξητικές τάσεις ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που εγείρονται πολύπλοκα θέματα. Αν εκδοθεί απόφαση εναντίον του θα επωμιστεί εκτός από τα έξοδα υπεράσπισης, τις επιδικασθείσες αποζημιώσεις καθώς και τα έξοδα του ενάγοντα.

Οι επιλογές του διοικητικού συμβούλου

• Επικύρωση

Εφόσον ο διοικητικός σύμβουλος οφείλει τα καθήκοντα του προς την εταιρεία, η εταιρεία έχει την εξουσία να επικυρώσει τις περισσότερες παραβάσεις αυτών των καθηκόντων. Η επικύρωση μπορεί να γίνει με ψήφο της πλειοψηφίας των μετόχων σε γενική συνέλευση που εγκρίνει τη συγκεκριμένη ενέργεια ή απόφαση που έλαβαν οι διοικητικοί σύμβουλοι. Το αποτέλεσμα της επικύρωσης μπορεί να έχει είτε αναδρομική είτε μελλοντική ισχύ. Το αποτέλεσμα της επικύρωσης είναι ότι η εταιρεία εμποδίζεται να λάβει οποιαδήποτε μέτρα εναντίον των διοικητικών συμβούλων σε σχέση με τα θέματα που επικυρώθηκαν. Βέβαια η επικύρωση δεν ισχύει αν η επικυρωθείσα πράξη συνιστά δόλια πράξη ιδιαίτερα σε βάρος της μειοψηφίας.

• Ρήτρα κάλυψης στο καταστατικό

Το άρθρο 197 του περί Εταιρειών Νόμου προβλέπει ότι οποιαδήποτε διάταξη, είτε στο καταστατικό ή σε οποιαδήποτε σύμβαση με την εταιρεία είτε διαφορετικά, που απαλλάσσει ή καλύπτει οποιοδήποτε αξιωματούχο από ευθύνη για αμέλεια, παράλειψη, παράβαση καθήκοντος ή παραβίαση εμπιστεύματος είναι άκυρη. Ωστόσο δεν επιβάλει στην εταιρεία απόλυτη απαγόρευση να παράσχει απαλλαγή ή κάλυψη. Η εταιρεία δύναται να αποζημιώσει οποιοδήποτε αξιωματούχο για τα έξοδα υπεράσπισης στις περιπτώσεις που δόθηκε απόφαση υπέρ του σε αστική διαδικασία ή που αθωώθηκε σε ποινική διαδικασία. Αυτός ο περιορισμός της κάλυψης των διοικητικών συμβούλων εισήχθη για πρώτη φορά στον αγγλικό περί εταιρειών νόμο το 1929.

• Απαλλαγή από την ευθύνη

Σύμφωνα με το άρθρο 383 του περί Εταιρειών Νόμου αν σε οποιαδήποτε διαδικασία για αμέλεια, παράλειψη , παράβαση καθήκοντος ή κατάχρηση εμπιστοσύνης εναντίον συμβούλου ή αξιωματούχου ή ελεγκτή εταιρείας φανεί ότι έχει ενεργήσει έντιμα και λογικά το δικαστήριο δύναται να τον απαλλάξει είτε ολικώς είτε μερικώς. Η απαλλαγή μπορεί να δοθεί μόνο για εταιρικές απαιτήσεις, δεν αφορά απαιτήσεις τρίτων μερών εναντίον διοικητικού συμβούλου. Όπως φαίνεται από την αγγλική νομολογία η απαλλαγή με βάση το άρθρο 383 δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Η αντίληψη ότι η εταιρεία θα αναλάβει να καλύψει το διοικητικό σύμβουλο αν διαπράξει κάποιο λάθος, είναι ένας μύθος που σιγά - σιγά καταρρέει. Σύμφωνα με την κυπριακή νομοθεσία ο διοικητικός σύμβουλος δεν μπορεί να αποζημιωθεί από την εταιρεία του εκτός αν αποδειχθεί αθώος ή στην απίθανη περίπτωση απαλλαγής του από το δικαστήριο. Αν καταδικαστεί προσωπική αγωγή εναντίον του, θα πρέπει να ανταποκριθεί προσωπικά αν καταδικαστεί να καταβάλει αποζημιώσεις, θα πρέπει να επωμιστεί τόσο τα έξοδα υπεράσπισης όσο και τις ίδιες τις αποζημιώσεις και να πληρώσει από την προσωπική του περιουσία. Εκτός βέβαια αν διαθέτει κάλυψη κάτω από ασφαλιστήριο ευθύνης διοικητικών συμβούλων και αξιωματούχων.