Ασφάλεια Ευθύνης Συμβούλων και Αξιωματούχων στις Δημόσιες Εταιρείες

Η ραγδαία εξάπλωση της ασφάλισης Ευθύνης Συμβούλων και Αξιωματούχων γνωστό με το ακρωνύμιο D&O (Directors and Officers Liability Insurance) στον πολιτικό κόσμο οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως:

Το απεριόριστο της ευθύνης των αξιωματούχων της εταιρείας
Την επιρροή των Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το τυπικό και αυστηρό περιβάλλον της εταιρικής διακυβέρνησης
Τις σύγχρονες αντιλήψεις για καταλογισμό ευθύνης στους αξιωματούχους των εταιρειών και για περισσότερη διαφάνεια στους λογαριασμούς των εταιρειών
Την παγκοσμιοποίηση και ευρεία δημοσιότητα που λαμβάνουν οι αποτυχίες και τα εταιρικά σκάνδαλα.

Επιπλέον οι διοικητικοί σύμβουλοι αντιλαμβάνονται τις περιορισμένες δυνατότητες που έχουν οι εταιρείες να τους παράσχουν κάλυψη μέσω του καταστατικού. Ακόμη και αν η εταιρεία έχει συμβατική υποχρέωση να παράσχει κάλυψη, ο διοικητικός σύμβουλος είναι πιθανόν να περάσει μια τραυματική εμπειρίας ανακαλύπτοντας πόσο γρήγορα μπορούν να εγκαταλείψουν την εταιρεία οι συνάδελφοι του.

Στην Κύπρο η ανάγκη για την κάλυψη αυτή άρχισε να γίνεται επιτακτική από το 1999, τη χρονιά που άρχισε η μαζική δημοσιοποίηση εταιρειών στο Χρηματιστήριο. Η δημοσιοποίηση βάζει τέλος στα επιχειρηματικά μυστικά. Οι δημόσιες εταιρείες πρέπει να ανακοινώνουν οτιδήποτε αφορά τις εργασίες τους, τις συναλλαγές τους, τα οικονομικά τους στοιχεία, τις εξαγορές, συγχωνεύσεις, συμμαχίες και άλλα σχετικά. Κάθε εξάμηνο πρέπει να ανακοινώνουν τις ελεγμένες οικονομικές καταστάσεις για τα αποτελέσματα τους. Η δημοσιοποίηση μιας εταιρείας συνεπάγεται κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των εμπλεκόμενων προσώπων (stakeholders). Η ανάγκη να μένουν ικανοποιημένοι οι μέτοχοι, να συγκρατούνται οι συνεργάτες και τα στελέχη της επιχείρησης και να μείνουν ευχαριστημένοι οι πελάτες, επαυξάνει και καθιστά πιο περίπλοκες τις υποχρεώσεις των μελών του διοικητικού συμβουλίου έναντι όλων αυτών των εμπλεκομένων προσώπων. Ο αριθμός των συγχωνεύσεων και εξαγορών αναμένεται να αυξάνεται σταθερά και η οικονομική προστασία των διοικητικών συμβούλων που είναι υπεύθυνοι για την αγορά ή πώληση είναι ζωτικής σημασίας.

Η έκθεση σε κίνδυνο των διοικητικών συμβούλων και αξιωματούχων άρχισε να κλιμακώνεται εδώ και μερικά χρόνια. Ξαφνικά, οι νέες νομοθεσίες και τα νέα πρότυπα εταιρικής διακυβέρνησης συσσωρεύουν περισσότερες ευθύνες στους ώμους τους. Η προσωπική περιουσία των διοικητικών συμβούλων και αξιωματούχων βρίσκεται σε κίνδυνο τώρα περισσότερο από ποτέ. Δικαιολογημένα, ταλαντούχοι άνθρωποι διερωτώνται κατά πόσο αξίζει τον κόπο να είναι κανείς διοικητικός σύμβουλος. Ο φόβος τέτοιων κινδύνων θα μπορούσε να προκαλέσει παράλυση στην οικονομία. Τόσο μεγάλοι είναι οι προσωπικοί κίνδυνοι σήμερα, ώστε πολλά ικανά άτομα απορρίπτουν προκλήσεις για διορισμό σε συμβούλια, και πολλοί διοικητικοί σύμβουλοι και αξιωματούχοι συμπεριφέρονται με περισσότερη δειλία παρά τι θα μπορούσαν υπό διαφορετικές συνθήκες.

Για αυτό και αποκτά ιδιαίτερη σημασία η προστασία της ασφάλισης η οποία θωρακίζει τους διοικητικούς συμβούλους και αξιωματούχους από ευθύνες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στην προσωπική τους περιουσία. Η ασφάλιση της ευθύνης των διοικητικών συμβούλων και αξιωματούχων :

Ενθαρρύνει τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα να αποδεχθούν διορισμό στο διοικητικό συμβούλιο
Επιτρέπει στους συμβούλους να παίρνουν εμπορικά δικαιολογημένα ρίσκα χωρίς το φόβο προσωπικής οικονομικής καταστροφής
Καθιστά διαθέσιμο ένα ουσιαστικό κοινό ταμείο για αποζημίωση των θυμάτων αδικοπραγίας ( που είναι και η κλασσική θεωρία της αναγκαιότητας της ασφάλισης γενικά)
Αποθαρρύνει αγωγές χωρίς καλή βάση

Οργανισμοί δημόσιου δικαίου

Προσωπικές ευθύνες δεν έχουν μόνο οι διοικητικοί σύμβουλοι εταιρειών που είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, έχουν και οι διοικητικοί σύμβουλοι οργανισμών δημόσιου δικαίου. Οι οργανισμοί δημόσιου δικαίου ιδρύονται δια νόμου προς το δημόσιο συμφέρον και τα κεφάλαια του είτε παρέχονται είτε είναι εγγυημένα από την Δημοκρατία.

Οι διοικητικοί σύμβουλοι οργανισμών δημόσιου δικαίου οφείλουν γενικά καθήκοντα που βασίζονται στο κοινό δίκαιο και πιο εξειδικευμένα καθήκοντα που βασίζονται στους ιδρυτικούς νόμους των οργανισμών. Όσον αφορά τα γενικά καθήκοντα δεν έχει αναπτυχθεί επαρκής νομολογία και σύμφωνα με την έκθεση Personal Liability in Public Service Organizations, εφαρμόζονται κατ’ αναλογία τα καθήκοντα που ισχύουν για διοικητικούς συμβούλους εταιρειών ιδιωτικού δικαίου και κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες:

Καθήκον να ενεργεί εκ μέρους του οργανισμού : αφορά το βαθμό κατά τον οποίο απαιτείται ο διοικητικός σύμβουλος να αναμιγνύεται στις υποθέσεις του οργανισμού και να αναλαμβάνει προσωπική ευθύνη γι’ αυτές.
Καθήκον δεξιότητας και επιμέλειας: αφορά το βαθμό δεξιότητας (δηλ. την ειδικότητα, την εμπειρία ή την ικανότητα) και το βαθμό επιμέλειας (την προσοχή και το ενδιαφέρον) που απαιτούνται για την εκτέλεση συγκεκριμένου έργου.
Καθήκον πίστης: αναφέρεται στους περιορισμούς στην άσκηση εξουσιών τους έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι οι διοικητικοί σύμβουλοι ενεργούν με αφοσίωση και καλή πίστη προς τον οργανισμό όταν εκτελούν οποιοδήποτε έργο τους ανατεθεί.
Ευθύνες διακυβέρνησης: αναφέρονται στο καθήκον να ενεργεί ο διοικητικός σύμβουλος με δέουσα εξουσιοδότηση και να βεβαιώνεται ότι οργανισμός ενεργεί μέσα στα πλαίσια των ιδρυτικών νόμων και των κανονισμών τους.
Ευθύνη εκ προστησεως: αφορά την ευθύνη του διοικητικού συμβούλου για τις ενέργειες του προσωπικού και των αντιπροσώπων του οργανισμού.

Ορισμένοι οργανισμοί δημοσίου ήδη ιδρύουν εταιρείες ιδιωτικού δικαίου για διάφορους σκοπούς, όπως άσκηση επιχείρησης, έρευνα κλπ. Η ευθύνη των διοικητικών συμβούλων και αξιωματούχων καθώς και των διευθυντικών στελεχών των οργανισμών δημόσιου δικαίου επαυξάνεται όταν καλούνται να υπηρετήσουν και ως διοικητικοί σύμβουλοι των θυγατρικών εταιρειών του οργανισμού.

Ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς τους – ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου – ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κατευθυντήριες γραμμές για την εταιρική διακυβέρνηση δημοσίων επιχειρήσεων που έχουν εκδοθεί από τον Οργανισμό για Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη το 2005. Σύμφωνα με τον κώδικα αυτό το διοικητικό συμβούλιο της δημόσιας επιχείρησης πρέπει να ενεργεί με ακεραιότητα και να είναι υπόλογο για τις πράξεις του. Πρέπει να έχει καθαρή εντολή και τελική ευθύνη για την απόδοση της επιχείρησης. Το συμβούλιο πρέπει να είναι πλήρως υπόλογο στους ιδιοκτήτες να ενεργεί προς το καλύτερο συμφέρον της επιχείρησης και να μεταχειρίζεται δίκαια όλους τους μετόχους.

Οι εξελίξεις της σύγχρονης εποχής ίσως θα δικαιολογούσαν τη μετατροπή όλων των δημόσιων επιχειρήσεων σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, έστω και αν το κράτος θα είναι ο μοναδικός ιδιοκτήτης – μέτοχος. Η μετατροπή σε νομικά πρόσωπα; Ιδιωτικού δικαίου εμπεριέχει σημαντικά ωφελήματα όπως για παράδειγμα αποφυγή των αγκυλώσεων του δημόσιου δικαίου σε σχέση με αγορές αγαθών και υπηρεσιών και με τις προσλήψεις και προαγωγές προσωπικού. Η υπαγωγή των δημόσιων επιχειρήσεων στο εταιρικό δίκαιο θα εξαλείψει οποιαδήποτε πλάνη περί ανυπαρξίας προσωπικής ευθύνης των διοικητικών συμβούλων και της πίστης ότι ο διορισμός από μόνος του τους θέτει στο απυρόβλητο. Θα υποβοηθήσει τους διοικητικούς συμβούλους να αντιληφθούν πόσο σοβαρό θέμα είναι η προσωπική τους ευθύνη που μπορεί να προκύψει όταν ενεργούν υπό την ιδιότητα τους ως διοικητικοί σύμβουλοι.

Σημειώνεται ότι οι οργανισμοί δημόσιου δικαίου, οι αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και οι άλλοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί δεν έχουν κατά νόμο εξουσία να καλύπτουν τους συμβούλους σε σχέση με την προσωπική τους ευθύνη που πιθανόν να προκύψει όταν ενεργούν υπό την ιδιότητα τους ως μέλη του διοικητικού συμβουλίου. Δεν έχουν καν την δυνατότητα που έχουν οι εταιρείες να παρέχουν την περιορισμένη κάλυψη που τους επιτρέπει το άρθρο 197 του περί Εταιρειών Νόμου. Ούτε οι διοικητικοί σύμβουλοι τέτοιων οργανισμών δικαιούνται να ζητήσουν απαλλαγή από το δικαστήριο, όπως δικαιούνται οι διοικητικοί σύμβουλοι εταιρειών δυνάμει του άρθρου 383 του περί Εταιρειών Νόμου.